جغرافیا

شهرستان دزفول با مساحت ۴۷۶۲ کیلومتر مربع بین ۴۸ درجه و۲۰ دقیقه تا ۴۸ درجه و۳۱ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است و بین ۳۲ درجه و۷۵ دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته‌است.

مردم شناسی

مردم شهرستان دزفول به فارسی با گویش دزفولی و به لری با گویش بختیاری و خرم آبادی سخن می گویند.^[۳]

دزفولی ها:مردم بومی شهر دزفول نژاد مردم دزفول عمدتا طبق اسناد و روایات تاریخی نژاد رومی است در اواخر دوران حکومت ساسانیان شاپور ساسانی در جنگی که با والرین امپراطور روم داشت او را شکست داد و تعدادی از اسرای رومی را به همین دزفول امروز آورده و پل قدیم دزفول را به کمک آنها بنا کرد که به پل شاپور ساسانی معروف است و همان اسرای رومی امروز نسل دزفولی ها را تشکیل دادند امروز جمعیت نژادهای دیگر مثل بختیاری ها بخاطر مهاجرت ها از روستاها و نواحی اطراف دزفول در دزفول زیاد شده تعدادی از سادات نیز در صده های قبل به دزفول مهاجرت کردند.

طایفه میرزاوند که از طوایف نام آشنای ایران و ساکن استان خوزستان است از دوران قاجاریه، رضاشاه پهلوی و محمدرضاشاه مراوده هایی در دزفول داشتند و دزفول محل خرید و رفع امورات آنها بود.

بختیاریها:بختیاری های شهرستان عمدتا ساکن در بخش های مرکزی دزفول و شهیون سردشت چغامیش و روستاهای شهرستان می باشند. 

موقعیت جغرافیایی

شهرستان دزفول از شمال به استان لرستان، از غرب به شهرستان اندیمشک، از شرق به استان چهارمحال بختیاری، از جنوبشرق به شهرستان لالی و شهرستان اندیکا، از جنوب به شهرستان شوشتر و شهرستان گتوند و از جنوبغرب به شهرستان شوش محدود می‌شود.

جمعیت

جمعیت شهرستان دزفول با روندی رو به افزایش بر اساس آخرین سرشماری ۴۴۳٬۹۷۱ نفر (۱۳۹۵)، سی‌امین شهرستان پرجمعیت کشور و دومین شهرستان پرجمعیت خوزستان است.

تقسیمات کشور

شهرستان دزفول دارای ۴ بخش، ۱۱ دهستان و ۱۱ شهر به شرح زیر است:

شهرستان دزفول

اقلیم‌شناسی

آب و هوا

شهرستان دزفول دارای زمستان و پاییزی مدیترانه‌ای بوده و زیست‌بوم سرسبز آن از پایان زمستان تا آغازه‌های بهار بسیار دلپذیر است. این شهرستان با زیست‌بوم زیبای جلگه‌ای-کوهپایه‌ای و کوهستانی خود در سراسر سال و به ویژه در روزهای نوروز پذیرای شمار بسیاری از گردشگران است. گرم‌ترین و سردترین ماه‌های سال این شهرستان به ترتیب تیر و دی می‌باشند. بررسی یک دوره آماری آب و هوایی نشان دهنده آن است که حداقل درجه حرارت شهرستان دزفول ۲/۱۹ درجه و حداکثر آن ۶/۴۵ درجه سانتیگراد می‌باشد. وجود رودخانه دز در این شهرستان سبب شده که این شهرستان دارای زمین‌های حاصلخیز خوبی باشد. رودخانه دز چند کیلومتر بعد از دزفول به رودخانه کارون می‌ریزد این رودخانه از رودخانه‌های پرآب استان خوزستان است و نام دزفول نیز از اسم همین رود گرفته شده‌است.

رودها

مهمترین رودخانه دزفول، رود دز می‌باشد که از کوه‌های زاگرس در استان لرستان سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از سد دز و طی حدود ۲۰ کیلومتر وارد شهرستان دزفول می‌شود. تاکنون ۵ پل بر روی آن ساخته شده‌است. رودخانه فصلی ماهور برنجی نیز از دیگر رودخانه‌های دزفول می‌باشد.

کوه‌ها

سالن کوه به ارتفاع ۲۶۵۰ متر

ارتفاعات دزفول در مناطق شمال و شمال شرقی شهرستان و در بخش سردشت و شهیون واقع شده‌اند. مرتفع‌ترین قله در محدوده شهرستان دزفول، سالن کوه با ارتفاع بیش از ۲۶۰۰ متر می‌باشد. کوه‌های دزفول عبارتند از:

• کوه کینه زا به ارتفاع ۲۹۲۰ متر در منطقه احمد فداله
• کوه سالِن به ارتفاع ۲۶۵۰ متر
• لنگر کوه به ارتفاع ۲۴۵۰ متر
• کوه‌های هفت تنان به ارتفاع ۲۰۰۰ متر
• کوه کیماس به ارتفاع ۱۹۰۰ متر
• کوه‌های کرناس به ارتفاع ۱۷۳۰ متر
• کوه سگریون به ارتفاع ۱۶۵۰ متر در منطقه شهیون
• کوه سه ترون به ارتفاع ۱۶۰۰ متر در منطقه سردشت
• کوه دژ ممدلی خان به ارتفاع ۱۵۵۰ متر

دیواره‌های عظیم هفت‌تنان و لنگر کوه و دیواره‌های قلعه شاداب و دژ ممدلی خان مناسب‌ترین محل‌ها برای دیواره نوردی و سنگ نوردی حرفه‌ای است که تاکنون ناشناخته مانده‌اند.

دره‌ها

دره‌های طویل و عمیق از جاذبه‌های دیگر شهرستان دزفول می‌باشند. طول این دره‌ها بالغ بر ۳۵ تا ۴۰ کیلومتر با دیواره‌های بسیار رفیع حدود ۲۵۰–۲۰۰ متر بوده و با انبوه درختان انگور، انجیر وحشی، برگ‌های شاووشان، آبشارها و آب چکان‌ها جلوه بسیار زیبایی به این دره‌ها داده‌است که چشم هر بیننده‌ای را محو تماشای خود می‌سازد. برخی ازین دره‌ها عبارتند از:

• دره کول خرسان (دره ارواح): دره‌ای شگفت در ۲۵ کیلومتری شهرستان دزفول و در جاده این شهر به سمت شهیون نرسیده به بیشه بزان قرار دارد. در فصل گرم تابستان درون این دره می‌توانید دمای زیر ۲۰ درجه را تجربه کنید. جوشیدن چشمه‌های دیواره‌ای این دره را به یک دره شگرف تبدیل نموده‌است. این دره دارای آب دائمی، آبشار، ابچکان، بیشه زار و انواع روییدنی‌های خاص منطقه می‌باشد.

کول در زبان محلی به معنی دره است. مسیر ورودی دره پوشیده از درختان کنار یا سدر و نیز قسمتی پوشیده از نخل است. با گذر از پستی و بلندی‌های بسیار وارد تنگه زیبای کول خرسون می‌شوید. دهانه تنگه مملو از برگ‌های زیبای پرسیاووشان است. با برداشتن هر قدم جلوه‌های زیبا و متفاوتی نمایان می‌شود. گاه تنگه آنقدر باریک می‌شود که فقط امکان عبور یک نفر را دارد. دیواره‌های دو طرف گاهی در بالای سر به هم می‌رسند و گاه فقط روزنه باریکی دیده می‌شود. این دره در نهایت به رودخانه دز منتهی می‌شود و از آنجا با شنا یا قایق می‌توان به خشکی رسید. کول خرسون برای برنامه یک روزه و در فصل تابستان مناسب است.

• دره توبیرون: یکی از دیدنی‌های طبیعی بکر و شگفت‌انگیز شهرستان دزفول در فصول گرم سال دره توبیرون است. دره توبیرون در فاصله حدود ۲۰ کیومتری از شهر در مسیری چند کیلومتری در بخش سردشت قبل از رسیدن به منطقه تنگه سرا در شمال دزفول واقع است. دیواره‌های رفیع آن با ارتفاع بلند که گاه تا بیش از یکصد متر می‌رسد و انبوه درختان انگور، انجیر وحشی، برگ‌های شاووشان، آبشارها و آب چکان‌ها جلوه بسیار زیبایی به این دره‌ها داده‌است که چشم هر بیننده‌ای را محو تماشای خود می‌سازد. این دره حاصل هزاران سال فرسایش آبی حاصل از بارندگی‌های فصلی درحوزه‌های بالاتر و سرازیر شدن تند آبها در کوه و تپه می‌باشد بنحوی که در فصول خشک عمق زیاد دره مانند یک زهکش عمل کرده و آب سفره‌های زیر زمینی را جمع کرده و آب در کف دره جاری می‌شود، به‌طوری‌که در بعضی قسمت‌ها از دیواره و کف دره آب زلال تراوش می‌کند. با وجود گرمای بالای ۴۰ درجه دزفول در این دره باد خنک آرامش خاصی را به میهمانان داده و دمای آن تا ۲۵ درجه و کمتر نیز می‌رسد. این دره دارای دو آبشار است که همراه با طبیعت زیبا مناسب برای گردشگری است. راه دسترسی به این آبشارها ۳۰ کیلومتر جاده آسفالته است.^[۱۴]
• دره کول قره احمد
• کول شیرین آب

جاذبه‌های طبیعی

آبشار شوی یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین آبشارهای ایران در رشته‌کوه‌های زاگرس در منطقه سردشت از توابع دزفول قرار گرفته‌است، که به عنوان یکی از زیباترین آبشارهای کشور در شمال شهرستان دزفول و در منطقه‌ای کوهستانی با طبیعت زیبا قرار گرفته‌است.

سد دز این سد ۲۲ شمال غربی دزفول در سال ۱۳۳۹ توسط مهندسان ایتالیایی بر روی رودخانه دز ساخته شد و باعث مهار سیلاب‌های مهیب دز شده‌است. در پشت سد دریاچه ای به وسعت ۵۶ کیلومتر مربع بوجود آمده که چند روستای نمونه گردشگری مانند روستای پامنار که مرکز کپوی ایران است در ساحل این دریاچه واقع شده‌است.

عبور رود دز به عنوان یکی از زلال‌ترین و پرآب‌ترین رودهای کشور از میان شهرستان دزفول باعث شده که در ساحل این رود، پارک‌ها و تفریحگاه‌های ساحلی متعددی ساخته شود که از جمله محبوب‌ترین آن‌ها تفریحگاه ساحلی دز (علی کله) است که بخصوص در فصول بهار و تابستان گردشگران زیادی را از سطح شهرستان و شهرستان‌های مجاور به خود جذب می‌کند.

یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی شهرستان دزفول که در منطقه سردشت و شمال دزفول واقع شده، سالن کوه است که علاوه بر وجود جاذبه‌های کم‌نظیر طبیعی نظیر سیاه چاله، دشت لاله‌های واژگون و غارها و چشمه‌ها مکانی مناسب برای علاقه‌مندان به ورزش کوهنوردی است. همچنین دره‌هایی مانند کول خرسون و توبیرون نیز از دیگر مناطق دیدنی این شهرستان است. از دیگر مکان‌های گردشگری می‌توان به قلعه شاداب اشاره کرد. سد دز نیز در این شهرستان واقع گردیده که دریاچه پشت سد نیز از مناطق بکر و دیدنی این شهر محسوب می‌شود.

از دیگر جاذبه‌های طبیعی شهرستان دزفول، پارک ملی دز است. این پارک، یکی از پارک‌های ملی ایران به حساب می‌آید که در شمال استان خوزستان و در محدوده شهر میانرود از توابع شهرستان دزفول واقع شده‌است. وجود حیات وحش غنی در کنار چشم‌اندازهای زیبا نظیر رودخانه، تالاب، این منطقه را به یکی از چشم‌اندازهای مهم استان خوزستان به ویژه از لحاظ پرنده نگری تبدیل کرده‌است. این جنگل‌ها یکی از زیستگاه‌های مهم گونه نادر گوزن زرد ایرانی است.

نظامی

شهرستان دزفول در یکی از استراتژیک‌ترین مناطق ایران قرار دارد. وجود پایگاه چهارم شکاری دزفول، لشکر ۲۹۲ زرهی، توپخانه، قرارگاه و پادگان قدس، سایت موشکی هاگ اهمیت این منطقه را نشان می‌دهد.

از محله‌های اصیل و قدیمی محله و مسجد لبخندق محله لبخندق از قدیمی‌ترین محلات دزفول به‌شمار می‌آید. قدیمی‌ترین مسجد شهر دزفول مسجد لبخندق در سال ۴۰۷ هجری ساخته‌است.

یکی از محله‌های اصیل و قدیمی بنام صحرابدر مغربی

صحرابدر مغربی یکی از محله‌های کهن شهرستان دزفول هست که از محله قلعه به پایین شهر و از میدان ساعت به پایین شهر تا میدان یونسکو و محله‌های نزدیک آن را در بر می‌گیرد. محله پل قدیم که در جنب پل قدیم واقع شده‌است یکی از محله‌های صحرابدر مغربی می‌باشد که تا پیش از انقلاب شخصی بنام دیاغلام دیاحسین یکی از بزرگان و خوانین آن منطقه بوده‌است و در بین مردم احترام زیادی داشته اداره می‌شده‌است.

بناها و مساجد کهن محله و منطقه پل قدیم

در منطقه صحرابدر مغربی مساجد و بناهای تاریخی زیادی واقع شده که از جمله آنها می‌توان مسجد امام حسین علیه السلام جنوبی، مسجد کج بافان که دو تن از سیصد و سیزده یار خاصه صاحب زمان عج معر